Wyślij tekst przez e-mail 
Ukryj
Pokaż wszystkie
Trzecia przestrzeń w edukacji: teoretyczne i aplikacyjne wymiary koncepcji Homi’ego K. Bhabhy
Streszczenie w języku polskim
Wprowadzenie: Współczesna edukacja funkcjonuje w realiach złożonych przemian społeczno-kulturowych, technologicznych i migracyjnych, które podważają dotychczasowe modele przekazu wiedzy i relacji w klasie. W odpowiedzi na te wyzwania coraz częściej sięga się po koncepcje umożliwiające inkluzyjne, dialogiczne i krytyczne podejścia do edukacji. Jedną z takich propozycji jest teoria Trzeciej Przestrzeni autorstwa Homi’ego K. Bhabhy (1994).
Cel badań: Celem artykułu jest analiza potencjału i ukazanie aplikacyjnych możliwości koncepcji Trzeciej Przestrzeni w różnych obszarach edukacji: międzykulturowej, migracyjnej, językowej, inkluzyjnej, środowiskowej a także w kształceniu nauczycieli. Autorka zmierza do identyfikacji warunków, w jakich Trzecia Przestrzeń staje się areną transformacji edukacyjnej i społecznej.
Stan wiedzy: Wyniki badań aplikowania teorii Trzeciej Przestrzeni do praktyk edukacyjnych ukazują jej potencjał do przełamywania hegemonicznych struktur oraz budowania wspólnoty edukacyjnej w różnych obszarach: integrowania szkolnej wiedzy akademickiej uczniów z ich wiedzą domową dla rozwijania zróżnicowanych kompetencji, negocjowania tożsamości kulturowych i niwelowania barier językowych oraz instytucjonalnych, czy wykorzystywania własnych doświadczeń jako zasobów edukacyjnych. Jej zastosowanie w edukacji nauczycieli sprzyja demokratyzacji relacji przez rozproszenie hierarchii i nabywanie warsztatu w uniwersytetach i szkołach jednocześnie.
Podsumowanie: Koncepcja Trzeciej Przestrzeni Homi'ego Bhabhy stanowi narzędzie analityczne i praktyczne, oferujące znaczące możliwości transformacji konkretnych praktyk edukacyjnych i jakości relacji ich uczestników. Umożliwia też redefinicję ról ucznia i nauczyciela, wspiera rozwój kompetencji międzykulturowych, komunikacyjnych i krytycznych oraz tworzy warunki dla inkluzyjnej, emancypacyjnej i transformatywnej edukacji. Artykuł dostarcza ram teoretycznych i praktycznych rozwiązań dla projektowania dialogicznego środowiska uczenia się we współczesnych szkołach bez odrzucania wcześniejszych rozwiązań, ale je wzbogacając je i rozwijając, tworząc nowe jakości adekwatne do aktualnych potrzeb.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Akkerman, S. F., & Bakker, A. (2011). Boundary crossing and boundary objects. Review of Educational Research, 81(2), 132–169. https://doi.org/10.3102/0034654311404435
Allan, J. (2010). The inclusive teacher educator: spaces for civic engagement. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, 31(4), 411–422. https://doi.org/10.1080/01596306.2010.504359
Andreotti, V. (2006). Soft versus critical global citizenship education. Policy & Practice: A Development Education Review, 3, 40–51.
Andreotti, V. (2011). Actionable postcolonial theory in education. Palgrave Macmillan.
Auerbach, S. (2012). School leadership for authentic family and community partnerships: Research perspectives for transforming practice. Routledge.
Aziz, J. (2024). Navigating a third space to support international students in the U.S. Texas Education Review, 12(1), 26–35. https://doi.org/10.26153/tsw/50310
Barton, C. A., Drake, C., Perez, J. G., St.Louis, K, & George, M. (2004). Ecologies of parental engagement in urban education. Educational Researcher, 33(4), 3–12. https://doi.org/10.3102/0013189X033004003
Barton, A. C., & Tan, E. (2009). Funds of knowledge and discourses and hybrid space. Journal of Research in Science Teaching, 46(1), 50–73. https://doi.org/10.1002/tea.20269
Benjamin, W. (1996). Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty. (K. Krzemieniowa, Trans.) Wydawnictwo Poznańskie. (Original work published 1950)
Bhabha, H. K. (1994). The Location of Culture. Routledge.
Biesta, G. (2011). Learning democracy in school and society: Education, lifelong learning, and the politics of citizenship. Sense Publishers.
Bauman, Z. (2011). 44 listy ze świata płynnej nowoczesności. (T. Kunz, Trans.) Wydawnictwo Literackie. (Original work published 2010)
Cammarota, J., & Fine, M. (2008). Revolutionizing education: Youth participatory action research in motion. Routledge.
Chappell, K., & Craft, A. (2011). Creative learning conversations: producing living dialogic spaces. Educational Research, 53(3), 363–385. https://doi.org/10.1080/00131881.2011.598663
Coburn, C. E., & Penuel, W. R. (2016). Research–Practice Partnerships in Education: Outcomes, Dynamics, and Open Questions. Educational Reasercher, 45(1), 48–54. https://doi.org/10.3102/0013189X16631750
Cohen, E. G., Lotan, R. A., Scarloss, B. A., & Arellano, A. R. (1999). Complex instruction: Equity in cooperative learning classrooms. Theory Into Practice, 38(2), 80–86. https://doi.org/10.1080/00405849909543836
Cochran Smith, M., Ell, F., Ludlow, L. H., Grudnoff, L., & Aitken, G. (2014). The challenge and promise of complexity theory for teacher education research. Teachers College Record, 116(5), 1–38.
Cohen, A. K., Chaffee, B. W., & Felix, H. C. (2013). Youth civic engagement in the twenty-first century. Journal of Adolescent Research, 28(2), 219–233. https://doi.org/10.1177/0743558412464031
Conteh, J. (2015). The EAL Teaching Book: Promoting success for multilingual learners. SAGE.
Counts, G. S. (1932). Dare the school build a new social order? John Day Company.
Creese, A., & Blackledge, A. (2010). Translanguaging in the Bilingual Classroom: A Pedagogy for Learning and Teaching? The Modern Language Journal, 94(1), 103–115.
Cremin, T. (2009). Creative teachers and creative teaching. In A. Wilson (Ed.), Creativity in primary education (2nd ed., pp. 36–46). SAGE.
Dana, N. F., & Yendol-Hoppey, D. (2014). The reflective educator’s guide to classroom research: Learning to teach and teaching to learn through practitioner inquiry (3rd ed.). Corwin.
Derrida, J. (2004). Pismo i różnica (K. Kłosiński, Trans.). Wydawnictwo KR. (Original work published 1967)
Derrida, J. (1997). Inny kierunek: Rozważania o dzisiejszej Europie (A. Dziadek, Trans.). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. (Original work L’autre cap: Le discours européen published 1991)
Esteban-Guitart, M., & Moll, L. C. (2014). Funds of identity: A new concept based on the funds of knowledge approach. Culture & Psychology, 20(1), 31–48. https://doi.org/10.1177/1354067X13515934
Fielding, M. (2013). Transformative approaches to student voice: Theoretical underpinnings, recalcitrant realities. British Educational Research Journal, 30(2), 295–311. https://doi.org/10.1080/0141192042000195236
Florian, L., & Spratt, J. (2013). Enacting inclusion: A framework for interrogating inclusive practice. European Journal of Special Needs Education, 28(2), 119–135. https://doi.org/10.1080/08856257.2013.778111
Foucault, M. (1977). Archeologia wiedzy (A. Siemek, Trans.). PIW. (Original work published 1969)
Freire, P. (2005). Pedagogy of the Oppressed. New York: Continuum. (Original work published 1970)
Garcia, O., & Wei, L. (2014). Translanguaging: Language, bilingualism and education. Palgrave Macmillan.
Glasersfeld, E. (2010). Poznanie bez metafizyki: stanowisko radykalnego konstruktywizmu. In B. Balicki, D. Lewiński, B. Ryż, E. Szczerbuk (Eds.), Radykalny konstruktywizm. Antologia (pp. 29–46). GAJT.
Gawron, G., & Rojek-Adamek, P. (2017). Aging in place. Design w obronie wieku. Kultura Popularna, 2(52), 4–18.
Giroux, H. A. (2005). Border crossings: Cultural workers and the politics of education (2nd ed.). Routledge.
Gómez-Peña, G. (1992). The new world (b)order. Third Text, 21(3), 74. Reprinted in H. K. Bhabha (Ed.), The location of culture (1994). Routledge.
González, N., Moll, L. C., & Amanti, C. (Eds.). (2005). Funds of knowledge: Theorizing practices in households, communities, and classrooms. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Grossman, P., Compton, C., Igra, D., Ronfeldt, M., Shahan, E., & Williamson, P. (2009). Teaching practice: A cross-professional perspective. Teachers College Record, 111(9), 2055–2100.
Gutiérrez, K. D., Baquedano-López, P., & Tejeda, C. (1999). Rethinking diversity: Hybridity and hybrid language practices in the third space. Mind, Culture, and Activity, 6(4), 286–303. https://doi.org/10.1080/10749039909524733
Gutiérrez, K. D., & Rogoff, B. (2003). Cultural ways of learning: Individual traits or repertoires of practice. Educational Researcher, 32(5), 19–25. https://doi.org/10.3102/0013189X032005019
Gutiérrez, K. D. (2008). Developing a sociocritical literacy in the third space. Reading Research Quarterly, 43(2), 148–164. https://doi.org/10.1598/RRQ.43.2.3
Gutmann, A., & Thompson, D. (2004). Why deliberative democracy? Princeton University Press.
Hodkinson, P., Biest, G. & James, D. (2007).Understanding learning cultures. Educational Review, 59(4), 415–427. https://doi.org/10.1080/00131910701619316
Ito, M., Gutiérrez, K., Livingstone, S., Penuel, B., Rhodes, J., Salen, K., Schor, J., Sefton-Green, J., & Watkins, S. C. (2013). Connected learning: An agenda for research and design. Digital Media and Learning Research Hub.
Jenkins, H., Ito, M., & Boyd, D. (2016). Participatory culture in a networked era: A conversation on youth, learning, commerce, and politics. Polity Press.
Kirshner, B. (2008). Guided Participation in Three Youth Activism Organizations: Facilitation, Apprenticeship, and Joint Work. Journal of the Learning Sciences, 17(1), 60–101. https://doi.org/10.1080/10508400701793190
Lacan, J. (1977). Écrits: A selection (A. Sheridan, Trans.). Norton & Company.
Leander, K. M., Phillips, N. C., & Taylor, K. H. (2010). The changing social spaces of learning: Mapping new mobilities. Review of Research in Education, 34(1) 329–394. https://doi.org/10.3102/0091732X09358129
Li, W., & Hua, Z. (2013). Translanguaging identities and ideologies. Applied Linguistics, 34(5), 516–535.
Li, W. (2018). Translanguaging as a practical theory of language. Applied Linguistics, 39(1), 9–30. https://doi.org/10.1093/applin/amx039
Mazurek, E. (2024). Kooperatywy edukacyjne w edukacji domowej a socjalizacja dzieci poza szkołą. Kwartalnik Pedagogiczny, 69(3(273), 63–74. https://doi.org/https://doi.org/10.31338/2657-6007.kp.2024-3.4
Menard-Warwick, J. (2009). Co-constructing representations of culture in ESL and EFL classrooms: Discursive fault lines in Chile and California. The Modern Language Journal, 93(1), 30–45. https://doi.org/10.1111/j.1540-4781.2009.00826.x
Mendieta Aguilar, J., & Rütti-Joy, O. (2023). Language Teaching in the ’Third Space’: Identity Trajectories and Professional Development Needs. Language Teaching Research Quarterly, 33, 99–114. https://doi.org/10.32038/ltrq.2023.33.05
Mishra, P., & Koehler, M. J. (2006). Technological pedagogical content knowledge: A framework for teacher knowledge. Teachers College Record, 108(6), 1017–1054. https://doi.org/10.1111/j.1467-9620.2006.00684.x
Moje, E. B. (2004a). Powerful spaces: Tracing the out-of-school literacy practices of urban youth. In K. Leander & M. Sheehy (Eds.), Spatializing literacy research and practice. (pp. 15–38). Peter Lang.
Moje, E. B., Ciechanowski, K. M., Kramer, K., Ellis, L., Carrillo, R., & Collazo, T. (2004b). Working toward third space in content area literacy: An examination of everyday funds of knowledge and Discourse. Reading Research Quarterly, 39(1), 38–70. https://doi.org/10.1598/RRQ.39.1.4
Moll, L. C., Amanti, C., Neff, D., & González, N. (1992). Funds of knowledge for teaching. Theory Into Practice, 31(2), 132–141. https://doi.org/10.1080/00405849209543534
Oldenburg, R. (1999). The great good place. cafés, coffee shops, bookstores, bars, hair salons, and other hangouts at the heart of a community (3rd ed.). Marlowe & Company.
Pahl, K., & Rowsell, J. (2010). Artifactual literacies: Every object tells a story. Teachers College Press.
Piaget, J. (1992). Mowa i myślenie u dziecka (J. Kołudzka, Trans.; M. Przetacznik-Gierowska, (Ed.). PWN. (Original work published 1923)
Pinson, H., Arnot, M., & Candappa, M. (2010). Education, asylum and the 'non-citizen' child: The politics of compassion and belonging. Palgrave Macmillan.
Saenen, L., Hermans, K., Do Nascimento Rocha, M., Struyven, K., & Emmers, E. (2024). Co-designing inclusive excellence in higher education: Students’ and teachers’ perspectives on the ideal online learning environment using the I-TPACK model. Humanities and Social Sciences Communicatons, 11, 890. https://doi.org/10.1057/s41599-024-03417-3
Sass, J., & Dryzek, J. (2024). Symbols and reasons in democratization: cultural sociology meets deliberative democracy. Theory and Society, 53, 883–904 . https://doi.org/10.1007/s11186-024-09551-w
Smyth, J., Down, B., & McInerney, P. (2010). Hanging in with kids in tough Times: Engagement in contexts of educational disadvantage in the relational school. The professional journal of the Australasian Teacher Regulatory Authorities, 1(2), 36–41.
Stein, S. (2019). Critical internationalization studies at an impasse: making space for complexity, uncertainty, and complicity in a time of global challenges. Studies in Higher Education, 46(9), 1771–1784. https://doi.org/10.1080/03075079.2019.1704722
Suárez-Orozco, M. M., & Qin-Hilliard, D. B. (Eds.). (2004). Globalization: Culture and education in the new millennium. University of California Press.
Tatham, C. (2023). A systematic literature review of Third Space theory in research with children (aged 4-12) in multicultural educational settings. Pedagogy, Culture & Society, 1–20. https://doi.org/10.1080/14681366.2023.2283798
Warren, M. R., & Mapp, K. L. (2011). A Match on Dry Grass. Community Organizing as a Catalyst for School Reform. Oxford University Press.
Warren, M. R., Hong, S., Rubin, C. L., & Sychitkokhong, P. U. (2009). Beyond the Bake Sale: A Community-Based Relational Approach to Parent Engagement in Schools. Teachers College Record, 111(9), 2209–2254. https://doi.org/10.1177/016146810911100901 (Original work published 2009)
Wygotski, L. S. (1989). Myślenie i mowa (E. Flesznerowa & J. Fleszner, Trans.). PWN. (Original work published 1934).
Zeichner, K. (2010). Rethinking the connections between campus courses and field experiences. Journal of Teacher Education, 61(1–2), 89–99. https://doi.org/10.1177/0022487109347671
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2025.44.4.7-22
Data publikacji: 2025-12-29 13:00:15
Data złożenia artykułu: 2025-05-27 18:44:43
Statystyki
Wskaźniki
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Barbara Kwatera
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.