Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Hellenizm na wschód od Eufratu
Streszczenie w języku polskim
Hellenizm, w rozumieniu starożytnych, był zespołem cech kulturowych odróżniających Greków od innych. W epoce hellenistycznej wyznaczały go w zasadniczym stopniu wspólnota języka, kultu bogów, stylu życia i sport oraz powiązane z tym ostatnim upowszechnienie gimnazjonów. Za Eufratem ślady osadnictwa greckiego są niewielkie, akulturacji w kulturze greckiej dzieci osadników nie służyła wątła sieć gimnazjonów. Miasta hellenistycznego Wschodu miały charakter orientalny, a ich ustrój kształtowano na ogół według oligarchicznych wzorców macedońskich. Władcy seleukidzcy chętnie obdarowywali greckie świątynie, ale z rzadka uczestniczyli w greckich agonach. Arsakidzi stronili – zapewne celowo – od obu tych aktywności. O słabości hellenizmu za Eufratem świadczy też małe zaangażowanie poddanych obu dynastii w sport grecki. Promocja kultury greckiej za Eufratem, słaba już w epoce selukidzkiej, w czasach arskidzkich dobiegła końca, a hellenizm szybko utracił żywotność.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Aelius Aristides, Aristides, t. 1, wyd. W. Dindorf, Leipzig 1829.
Aristoteles, Aristotelis Politica, wyd. W.D. Ross, Oxford 1957.
Bosnakis D., Hallof K., Inscriptiones Graecae, t. XII, 4.2, Inscriptiones Coi insulae. Catalogi, dedicationes, tituli honorarii, termini, Berlin–New York 2012.
Callimachus, Victoria Berenices: Callimachus, t. 1, wyd. R. Pfeiffer, Oxford 1949.
Canali F., De Rossi, Iscrizioni dello estremo oriente Greco. Un repertorio, Berlin 2004.
Clemens Alexandrinus, Stromata, w: O. Stählin, L. Früchtel, U. Treu, Clemens Alexandrinus, t. 2, Berlin 1960.
Dio Chrysostomus, Dionis Prusaensis quem vocant Chrysostomum quae exstant omnia, t. 1–2, wyd. J. von Arnim, Berlin 1893–1896.
Diodorus Siculus, Diodori bibliotheca historica, t. 1–5, wyd. I. Bekker, L. Dindorf, Leipzig 1888–1905.
Dionysius Halicarnassensis, Donysii Hailcarnasei antiquitatum Romanorum quae supersunt, t. 1–4, wyd. K. Jacoby, Leipzig 1885–1905.
Dittenberger W., Sylloge Inscriptionum Graecarum, wyd. 3, Leipzig 1915–1924.
Eusebius, Commentarius in Isaiam, w: J. Ziegler, Eusebius Werke, t. 9, Berlin 1975.
Eusebius, Demonstratio evangelica, w: I.A. Heikel, Eusebius Werke, t. 6, Leipzig 1913.
Finkel I.L., van der Spek R.J., Pirngruber R., Babylonian Chronographic Texts from the Hellenistic Period, Atlanta 2024.
Flavius Josephus, De bello Iudaico libri VII, wyd. B. Niese, Berlin 1895.
Flavius Philostratus, Flavii Philostrati opera, t. 1–2, wyd. C.L. Kayser, Leipzig 1870.
Herodianus, Περὶ σολοικισμοῦ, w: Lexicon Vindobonense, wyd. A. Nauck, St. Petresburg 1867.
Herodotus, w: Hérodote. Histoires, t. 1–9, wyd. P.-E. Legrand, Paris 1930–1954.
Isocrates, Panegyricus: Isocrate. Discours, t. 2, wyd. G. Mathieu, É. Brémond, Paris 1938.
Juba, w: F. Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker, t. 3A, Leiden 1940.
Julius Africanus, M. Wallraff, Iulius Africanus Chronographiae. The extant fragments, Berlin–New York 2007.
Kawerau G., Rehm A., Das Delphinion in Milet (Milet I.3), Berlin 1914.
Kern O., Die Inschriften von Magnesia am Maeander, Berlin 1900.
Kirchner J., Inscriptiones Graecae II et III. Inscriptiones Atticae Euclidis anno posteriores, cz. 1–2, Berlin 1913–1940.
Livius, Titi Livi: Ab Urbe Condita, t. 6, wyd. P.G. Walsh, Oxford 1999.
Libanius, Orationes: Libanii Opera, t. 1, wyd. R. Foerster, Leipzig 1903.
Machabaeorum I, w: Septuaginta, t. 1, wyd. A. Rahlfs, Stuttgart 1935.
Machabaeorum II, w: Septuaginta, t. 1, wyd. A. Rahlfs, Stuttgart 1935.
Pausanias, Pausaniae Graeciae descriptio, t. 1–3, wyd. F. Spiro, Leipzig 1903.
Philodemus, Περὶ ποιημάτων, w: F. Sbordone, Philodemi Peri poiematon tractatus tres, „Rendiconti della Academia di Archeologia di Napolii” 1961.
Plinius, Naturalis historia: C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXXVII, t. 1, wyd. C. Mayhoff, Leipzig 1875.
Posidippus, G. Bastianini, Posidippi Pallaei quae supersunt omnia, Milano 2002.
„Supplementum Epigraphicum Graecum”
Vitruvius, Vitruve, De l’architecture, t. 1–10, wyd. P. Fleury, Paris 1969.
Avi-Yonah M., Hellenism and the East. Contacts and Interrelation from Alexander to the Roman Conquest, Jerusalem 1978.
Bastianini G., Posidippi Pallaei quae supersunt omnia, Milano 2002.
Bernard P., Campagne de fouilles 1969 à Aï Khanoum (Bactriane), „CRAI” 1970, 114.
Bichler R., Hellenismus. Geschichte und Problematik eines Epochenbegriffs, Darmstadt 1983.
Boillet P.-Y., Quantifying Monetary Production: Ecbatana and Media in Parthian Times, w: The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion, red. V.S. Curtis et al., Oxford 2016.
Bravo B., Wipszycka-Bravo E., Historia starożytnych Greków, t. 3, Okres hellenistyczny, Warszawa 1992.
Burstein S.M., Greek Identity in the Hellenistic Period, w: Hellenisms: Culture, Identity, and Ethnicity from Antiquity to Modernity, red. K. Zacharia, Aldershot–Burlington 2008.
Capdetrey L., Le pouvoir séleucide. Territoire, administration, finances d’un royaume hellénistique (312–129 avant J.-C.), Rennes 2007.
Christesen P., Sport and Democratization in Ancient Greece (with an Excursus on Athletic Nudity), w: A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity, red. P. Christesen, D.G. Kyle, Malden–Chichester 2014.
Clancier P., The Polis of Babylon: An Historiographical Approach, w: Hellenism and the Local Communities of the Eastern Mediterranean: 400 BCE–250 CE, red. B. Chrubasik, D. King, Oxford 2017.
Cohen G.M., Polis Hellenis, w: East and West in the World Empire of Alexander: Essays in Honour of Brian Bosworth, red. P. Wheatley, E. Baynham, Oxford 2015.
Cohen G.M., The Hellenistic Settlements in the East from Armenia and Mesopotamia to Bactria and India, Berkeley–Los Angeles–London 2013.
Cohen G.M, The Seleucid Colonies: Studies in Founding, Administration and Organization, Wiesbaden 1978.
Coloru O., Seleukid settlements: between ethnic identity and mobility, „Electrum“ 2013, 20.
Curty O., Gymnasiarchika. Recueil et analyse des inscriptions de l’époque hellénistique en l’honneur des gymnasiarques, Paris 2015.
Daubner F., Gymnasia: Aspects of a Greek Institution in the Hellenistic and Roman Near East, w: Religious Identities in the Levant from Alexander to Muhammed: Continuity and Change, red. M. Blömer, A. Lichtenberger, R. Raja, Turnhout 2015.
Dąbrowa E., Greek: A language of the Parthian Empire, w: E. Dąbrowa, Studia Graeco-Parthica: Political and Cultural Relations between Greeks and Parthians, Wiesbaden 2011.
Engels D., Benefactors, Kings, Rulers: Studies on the Seleukid Empire between East and West, Leuven–Paris–Bristol 2017.
Farrington A., Isthmionikai: A Catalogue of Isthmian Victors, Hildesheim 2012.
Farrington A., Olympic Victors and the Popularity of the Olympic Games in the Imperial Period, „Tyche” 1997, 12.
Gauthier P., Notes sur le rôle du gymnase dans les cités hellénistiques, w: Stadtbild und Bürgerbild im Hellenismus. Kolloquium, München, 24. bis 26. Juni 1993, red. M. Wörrle, P. Zanker, München 1995.
Gillmeister A., Kontrowersje wokół książki Hellenizm a judaizm Tadeusza Zielińskiego. Polemiki chrześcijańskie, „Scripta Biblica et Orientalia” 2011, 3.
Gregoratti L., Epigraphy of Later Parthia, „Voprosy Epigrafiki. Sbornik statei” 2013, 7.
Groß-Albenhausen K., Bedeutung und Funktion der Gymnasien für die Hellenisierung des Ostens, w: Das hellenistische Gymnasion, red. D. Kah, P. Scholz, Berlin 2004.
Gruen E., Herodotus and Greekness, w: E.S. Gruen, Ethnicity in the Ancient World – Did it matter?, Berlin–Boston 2020.
Gruen E.S., Jewish Perspectives on Greek Culture and Ethnicity, w: Hellenism in the Land of Israel, red. G.E. Sterling, J.J. Collins, Notre Dame 2001.
Hall J., The role of language in Greek ethnicities, „Proceedings of the Cambridge Philological Society” 1995, 41.
Hoo M., Eurasian Localisms: Towards a Translocal Approach to Hellenism and Inbetweenness in Central Eurasia, Third to First Centuries BCE, Stuttgart 2022.
Kennell N.M., The ephebeia in the Hellenistic period, w: A Companion to Ancient Education, red. W.M. Bloomer, Chichester 2015.
Kyle D., Pan-Hellenism and Particularism: Herodotus on Sport, Greekness, Piety and War, w: Sport in the Cultures of the Ancient World New Perspectives, red. Z. Papakonstantinou, Abingdon–New York 2010.
Martinez-Sève L., La ville de Suse à l’époque hellénistique, „RA” 2002.
Martinez-Sève L., Les Grecs d’Extrême Orient: communautés grecques d’Asie Centrale et d’Iran, „Pallas” 2012, 89.
Martinez-Sève L., Pouvoir et religion dans la Bactrianne hellénistique. Recherches sur la politique religieuse des rois séleucides et gréco-bactriens, „Chiron” 2010, 40.
Martinez-Sève L, The Spatial Organization of Ai Khanoum, a Greek City in Afghanistan, „American Journal of Archaeology” 2014, 118.
Mazzini L., Seleucia on the Tigris, doom of Babylon?, „IncidAntico” 2021, 19.
Messina V., Seleucia on the Tigris. The Babylonian Polis of Antiochus I, „Mesopotamia” 2011, 16.
Moretti L., Olympionikai, i vincitori negli antichi agoni olimpici, Roma 1957.
Moretti L., Nuovo supplemento al catalogo degli Olimpionici, „Miscellanea Greca e Romana” 1987, 12.
Moretti L., Nuovo supplemento al catalogo degli Olympionikai, w: Proceedings of an International Symposium on the Olympic Games, 5–9 September 1988, red. W. Coulson, H. Kyrieleis, Athens 1988.
Moretti L., Supplemento al catalogo degli Olympionikai, „Klio” 1970, 52.
Murray S.C., Sport and education in ancient Greece and Rome, w: A Companion to Ancient Education, red. W.M. Bloomer, Chichester 2015.
Nawotka K., Apollodoros of Artemita: Beyond New Jacoby, w: Parthika: Greek and Roman Authors’ Views of the Arsacid Empire, red. J. Wiesehöfer, S. Müller, Wiesbaden 2017.
Nawotka K., Freedom of Greek Cities in Asia Minor in the Age of Alexander the Great, „Klio” 2003, 85.
Nawotka K., The Nourisher of Apollo: Miletos from Xerxes to Diocletian, Wiesbaden 2023.
Nawotka K., On the Nature and Functions of the Macedonian Council of Peliganes, „Greek, Roman, and Byzantine Studies” 2023, 63.
Nawotka K. et al., Epigraphic habit and history of the Eastern Mediterranean, „Eos” 2022, 109.
Oelsner J., Wie griechisch ist Babylonien in hellenistischer Zeit? Zu den griechischen Sprachzeugnissen aus Babylonien, „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft” 2014, 164, 2.
Olbrycht M.J., Early Arsakid Parthia (ca. 250–165 B.C.): At the Crossroads of Iranian, Hellenistic, and Central Asian History, Leiden–Boston 2021.
Paganini M.C.D., Gymnasia and Greek Identity in Ptolemaic Egypt, Oxford 2022.
Pleket H.W., Inscriptions as Evidence for Greek Sport, w: A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity, red. P. Christesen, D.G. Kyle, Malden–Chichester 2014.
Pleket H.W., Sport in Hellenistic and Roman Asia Minor, w: A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity, red. P. Christesen, D.G. Kyle, Malden–Chichester 2014.
Porucznik J., The epigraphic curve in the Black Sea region: A case study from North-West Pontus, w: Epigraphic Culture in the Eastern Mediterranean in Antiquity, red. K. Nawotka, Abingdon–New York 2020.
Potts D.T., The politai and the bīt tāmartu: the Seleucid and Parthian theatres of the Greek citizens of Babylon, w: Babylon: Wissenskultur in Orient und Okzident, red. E. Cancik-Kirschbaum, M. van Ess, J. Marzahn, Berlin–Boston 2011.
Prokulski W., Hellenizm św. Pawła, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1953, 6.
Rapin C., Les sanctuaires de l’Asie Centrale à l’époque hellénistique. État de la question, „Études de lettres”, 1992, 4.
Rigsby K.J., Asylia: Territorial Inviolability in the Hellenistic World, London–Berkeley 1996.
Scanlon T.F., Eros and Greek Athletics, Oxford 2002.
Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechischen Städte und Heiligtümer, cz. 1, Zeugnisse und Kommentare, red. K. Bringmann, H. v. Steuben, Berlin 1995.
Scholz P., Elementarunterricht und intellektuelle Bildung im hellenistischen Gymnasion, w: Das hellenistische Gymnasion, red. D. Kah, P. Scholz, Berlin 2004.
Sciandra R., The Babylonian correspondence of the Seleucid and Arsacid dynasties: new insights into the relations between court and city during the Late Babylonian Period, w: Organization, Representation and Symbols of Power in the Ancient Near East, red. G. Wilhelm, Winona Lake 2012.
Slater W., Summa D., Crowns at Magnesia, „Greek, Roman, and Byzantine Studies” 2006, 46.
Spawforth A., „Macedonian times”: Hellenistic memories in the provinces of the Roman Near East, w: Greeks on Greekness: Viewing the Greek Past under the Roman Empire, red. D. Konstan, S. Said, Cambridge 2006.
Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu, wstęp, tłum. S. Kalinkowski, Warszawa 1981.
Thomas R., Ethnicity, Geneaology and Hellenism in Herodotus, w: Ancient Perceptions of Greek Ethnicity, red. I. Malkin, Washington 2001.
Traina G., Notes on Hellenism in the Iranian East (Classico-Oriental Notes, 6–8), „Iran & the Caucasus” 2005, 9.
Van der Spek R.J., Ethnic Segregation in Hellenistic Babylon, w: Ethnicity in Ancient Mesopotamia: Papers read at the 48th Rencontre Assyriologique Internationale, Leiden, July 1–4, 2002, red. W. van Soldt, R. Kalvelagen, D. Katz, Leiden 2004.
Van der Spek R.J., The size and significance of the Babylonian temples under the Successors, w: La transition entre l’empire achéménide et les royaumes hellénistiques (vers 350–300 av. J.-C.), red. P. Briant, F. Joannès, Paris 2006.
van Nijf O.M., Williamson, C.G., Connecting the Greeks: Festival Networks in the Hellenistic World, w: Athletics in the Hellenistic World, red. C. Mann, S. Remijsen, S. Scharff, Stuttgart 2016.
Wiesehöfer J., Kings of Kings and Philellên: Kingship in Arsacid Iran, w: Aspects of Hellenistic Kingship, red. P. Bilde et al., Aarhus 1996.
Wiseman J., Agonistic Festivals, Victors, and Officials in the Time of Nero: An Inscribed Herm from the Gymnasium Area of Corinth, „Hesperia Supplements” 2015, 48.
Zacharia, K., Herodotus’ Four Markers of Greek Identity, w: Hellenisms: Culture, Identity, and Ethnicity from Antiquity to Modernity, red. K. Zacharia, Aldershot–Burlington 2008.
Zieliński T., Hellenizm a Judaizm, Warszawa–Kraków 1927.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.59.75-98
Data publikacji: 2025-10-31 08:35:43
Data złożenia artykułu: 2024-01-07 17:17:12
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Krzysztof Nawotka
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.